Biofilm

Biofilm - przy wykonywaniu zabiegów medycyny estetycznej należy pamiętać o możliwości pojawienia się biofilmu. Z tego powodu bardzo ważna jest właściwa kwalifikacja pacjenta, szczególnie przy zabiegach z uzyciem usieciowanego kwasu hialuronowego. 

Biofilm czyli błona biologiczna (ang. biological membrane) – jest to złożona wielokomórkowa struktura bakteryjna otoczona warstwą substancji organicznych i nieorganicznych, produkowanych przez te drobnoustroje, wykazująca adhezję zarówno do powierzchni biologicznych jak i abiotycznych. Błona biologiczna może odkładać się na granicy faz niezależnie od ich rodzaju. 

Organizmami najlepiej poznanymi ze swych tendencji do tworzenia biofilmu są: 

Błona biologiczna jest strukturą złożoną pod względem architektury, jak i składu gatunkowego. Około 95% drobnoustrojów w środowisku za podstawową formę bytowania przyjmuje formę błony biologicznej.

Formowanie się matrycy biofilmu ma na celu ochronę mikroorganizmów (tworzących biofilm) przed degradacyjną działalnością czynników środowiskowych, w tym na działanie antybiotyków. Biofilm ma udział w patogenezie chorób przewlekłych, zwłaszcza zakażeń towarzyszących stosowaniu cewników, drenów, zakładaniu implantów. Stanowi poważny problem w zakażeniach wewnątrzszpitalnych. Złożona struktura biofilmu i odmienne cechy fizjologiczne drobnoustrojów go tworzących, tłumaczą po części ich wysoką oporność na działanie różnych czynników bakteriobójczych, w tym także ich oporność na antybiotyki. 

Zwarta struktura biofilmu jest bardzo trudna do usunięcia, dlatego też myciei dezynfekcja są ważnymi czynnikami mającymi na celu zapobieganie akumulacji materii mikrobiologicznej.

W stomatologii wyróżniamy biofilm wczesny oraz biofilm późny[1]. Różnią się one pod względem zawartości bakterii oraz grubością.

Biofilm może też wywołać niekorzystne dla pacjenta skutki po zabiegach medycyny estetycznej. 

Obecnie mamy duży wybór preparatów na bazie kwasu hialuronowego usieciowanego, dzięki którym można uzyskać zadawalające efekty estetyczne bez operacyjnego liftingu twarzy. Należy jednak zwrócić uwagę na interakcje jakie zachodzą między kwasem hialuronowym, patogenami mediatorów zapalnych, układem immunologicznym i markerami stresu oksydacyjnego.  

Przedstawimy możliwe powikłania na przykładzie 37 letniej pacjentki, u której po głębokim wstrzyknięciu 1 ml stabilizowanego kwasu hialuronowego w oba policzki pojawił się po 3 miesiącach w lewym policzku ropień. Początkowo bez powodzenia przeprowadzono leczenie antybiotykami i sterydami. Następnie wykonano drenaż ropnia. 11 dni po drenażu wykonano ekstrakcję zęba 16. W testach laboratoryjnych wykazano ostre zapalenie przypuszczalnie o etiologii bakteryjnej. Mikrobiologiczne badanie wydzieliny ropnej dało wynik ujemny, natomiast wykryto bakterie w posiewie z usuniętego zęba. Po terapii antybiotykowej przeprowadzonej po ekstrakcji zęba nastąpiło całkowite wyleczenie.

Z powyższego przykładu wynika, że przed jakimikolwiek zabiegami z zastosowaniem kwasu hialuronowego  należy dokonać oceny stanu przyzębia, poprosic pacjenta o wykonanie aktualnego pantomogramu. 

Z analizy przypadków wynika, że istnieje potencjalna rola kwasu hialuronowego w formowaniu biofilmu.

Kwas hialuronowy powoduje zmiany w układzie odpornościowym, wpływa na mediatory zapalne i markery stresu oksydacyjnego i może wchodzić w interakcje z patogenami. Te dane powinny być brane pod uwagę podczas przeprowadzania procedur medycznych z zastosowaniem kwasu hialuronowego w praktyce klinicznej.

 

Powszechnie rozprzestrzeniony Staphylococcus epidermidis to gatunek bakterii Gram-dodatnich, należący do rodzaju gronkowców, wywołujący zakażenia oportunistyczne. Jest zaliczany do grupy gronkowców koagulazoujemnych (CoNS). Nie wywołuje infekcji u ludzi zdrowych, jednak dla osób z ciałem obcym może być bardzo niebezpieczny.

 

Bakteria wytwarza katalazę, jest koagulazoujemna (różnicowanie z gronkowcem złocistym), wrażliwa na nowiobiocynę (różnicowanie z Staphylococcus saprophyticus), oraz w przeciwieństwie do obu poprzednich gatunków nie fermentuje mannitolu. Niektóre szczepy mogą fermentować ten cukier, jednak wyłącznie w warunkach tlenowych – gronkowiec złocisty potrafi tego dokonać także w beztlenowym środowisku. W odróżnieniu od tego ostatniego wykazuje ponadto zapotrzebowanie na biotynę.

Nie wytwarza toksyn charakterystycznych dla Staphylococcus aureus.

Staphylococcus epidermidis zaliczany jest do fakultatywnych tlenowców.

Bakteria występuje powszechnie na błonach śluzowych jamy ustnej, nosa, gardła; w drogach moczowo-płciowych; w jelicie grubym (czasami także w krętym) oraz na skórze. Z tego też powodu, wyhodowanie tej bakterii, zwłaszcza w małych ilościach z posiewu krwi świadczy bardziej o błędnym pobraniu materiału z powodu niedostatecznego odkażenia miejsca nakłucia, niż o faktycznej bakteriemii. Uznaje się jednak, że bakteria ta jest czynnikiem etiologicznym zakażenia w przypadku sepsy i nawet jednokrotnego dodatniego posiewu krwi, przy braku innych patogenów.

Drobnoustrój powoduje infekcje u osób z osłabioną odpornością. Ze względu na unikalną zdolność przylegania do powierzchni bez udziału receptorów, jedynie dzięki wytwarzaniu śluzu, zagrożeni są także pacjenci z jakimikolwiek ciałami obcymi. Szczególnie predysponowani są chorzy po niedawno przebytej operacji wszczepiania sztucznych zastawek lub implantów, cewnikowani, zaintubowani lub dializowani. Bakteria ta zajmuje obecnie trzecie miejsce na liście patogenów powodujących zakażenia wewnątrzszpitalne, choć jeszcze kilkadziesiąt lat temu, głównie ze względu na rzadkie zabiegi inwazyjne, uważana była za mało istotny patogen.

Paciorkowiec kałowy (łac. Enterococcus faecalis) – bakteria gram dodatnia[1] należąca do enterokoków, dawniej klasyfikowana do paciorkowców grupy D (Streptococcus faecalis, według serotypowania Lancefield), występuje w przewodzie pokarmowym człowieka i innych ssaków[2]. E. faecalis może powodować zagrażające życiu zakażenia u ludzi, zwłaszcza w środowiskach szpitalnych, w których występuje naturalnie wysoki poziom oporności na antybiotyki. Bakteria ta często występuje w zębach leczonych kanałowo i to miejsce może być pierwotnym źródłem zakażenia[2].

 E. faecalis to nieruchliwy mikroorganizm należący do fakultatywnych beztlenowców. Fermentuje glukozę bez produkcji gazów. Może przeprowadzać α, β i γ hemolizę.

 

Na kongresie Medycyny Estetycznej Prof. Romuald Olszański podkreślał, że w przypadku wystąpienia biofilmu po podaniu kwasu hialuronowego miejsce takie należy ostrzyknąć hialuronidazą i podać antybiotyki. Nie należy podawać sterydów, gdyż nasilają one powikłania. 

 

Przypisy

1. Marcin Krufczyk, Płytka nazębna - biofilm - Dentysta.eu - Marcin Krufczyk, „Dentysta.eu - Marcin Krufczyk”, 17 stycznia 2017 [dostęp 2017-01-28] (pol.).

2.  IN. Rôças, JF. Siqueira, KR. Santos. Association of Enterococcus faecalis with different forms of periradicular diseases. „J Endod”. 30 (5), s. 315-320, 2004. DOI: 10.1097/00004770-200405000-00004. PMID: 15107642.

Szymon Skoneczny, Bolesław Tabiś, The method for steady states determination in tubular biofilm reactors, „Chemical Engineering Science”, 137, 2015, s. 178–187, DOI: 10.1016/j.ces.2015.06.024 [dostęp 2017-03-01].

 Flemming i inni, Marine and industrial biofouling, Springer, 2009.

 P. Sriyutha Murthy i inni, Biofilm control for plate heat exchangers using surface seawater from the open ocean for the OTEC power plant, „International Biodeterioration & Biodegradation”, 53 (2), 2004, s. 133–140, DOI: 10.1016/j.ibiod.2003.11.003[dostęp 2017-03-01].

Nasi partnerzy